تولید سبز- لودگی هوا یک بحران چندوجهی است که بدون انجام سرمایه گذاری سبز در حوزه حمل‌ونقل، سوخت و مدیریت شهری، هر روز سنگین‌تر خواهد شد.
تهران امروز تنها با یک بحران زیست‌محیطی مواجه نیست؛ بلکه با تهدیدی چندوجهی روبه‌روست که سلامت عمومی، اقتصاد شهری و محیط‌زیست را همزمان تحت فشار قرار داده است. هوایی که هر روز میلیون‌ها نفر تنفس می‌کنند، مملو از ذرات معلق، گازهای سمی و ترکیبات سرطان‌زا است؛ آلاینده‌هایی که نه‌تنها سلامتی شهروندان را هدف گرفته‌اند، بلکه به‌طور مستقیم بر بهره‌وری اقتصادی، کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی شهروندان نیز اثر منفی می‌گذارند.
این گزارش با ترکیب داده‌های داخلی و بین‌المللی، تصویری جامع از هزینه‌های بهداشتی، زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا در تهران ارائه دهد و نشان می دهد که این بحران، نه یک مسئله جانبی، بلکه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پایتخت ایران است.
بر اساس داده‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران (TUMS) و گزارش‌های بین‌المللی مانند WHO و IQAir، مهم‌ترین آلاینده‌های هوای تهران عبارت‌اند از:
الف- ذرات معلق باقطرPM2.5 و PM10 که عامل اصلی بیماری‌های قلبی-ریوی و مرگ‌ومیر زودرس محسوب می شود.
ب- NO₂ و SO₂
پ- CO یا همان منوکسید کربن
ت- O₃ یا ازن که آلاینده ثانویه محسوب می شود.
ث- بنزن و ترکیبات BTEX (بنزن، تولوئن، اتیل‌بنزن و زایلن‌ها) گروهی از هیدروکربن‌های آروماتیک هستند .
آلودگی هوای تهران حاصل ترکیب چندین منبع عمده است که هر یک سهم قابل توجهی در انتشار آلاینده‌ها دارند و در کنار هم کییفیت هوای شهر را به شدت کاهش می‌دهند.
۱. وسایل نقلیه موتوری
خودروهای فرسوده و موتورسیکلت‌های کاربراتوری از مهم‌ترین عوامل تولید آلاینده‌هایی مانند منوکسید کربن (CO) و دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) هستند. ترافیک سنگین و مصرف بالای بنزین با کیفیت پایین نیز شدت آلودگی را افزایش داده و به‌طور مستقیم بر سلامت شهروندان اثر می‌گذارد.
۲. صنایع آلاینده
کارخانه‌های سیمان، فولاد، پتروشیمی و نیروگاه‌ها از منابع اصلی انتشار گازهای گلخانه‌ای، ذرات معلق و مواد شیمیایی سمی محسوب می‌شوند. این صنایع علاوه بر آلودگی هوا، به خاک و منابع آبی نیز آسیب وارد کرده و اکوسیستم‌های طبیعی اطراف تهران را تحت فشار قرار می‌دهند.
۳. سوخت‌های فسیلی در بخش خانگی و تجاری
استفاده از گازوئیل و نفت کوره در برخی واحدهای تجاری و سیستم‌های گرمایشی خانگی، سهمی قابل توجه در تولید آلاینده‌ها دارد. این نوع سوخت‌ها به‌ویژه در فصل سرد سال، میزان انتشار ذرات معلق و گازهای سمی را افزایش می‌دهند.
۴. فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی
پروژه‌های ساختمانی و راه‌سازی با تولید گرد و غبار و ذرات معلق، یکی دیگر از منابع مهم آلودگی هوای تهران هستند. این فعالیت‌ها علاوه بر آلودکی مستقیم هوا، موجب تشدید مشکلات تنفسی و کاهش کیفیت زندگی در مناطق پرجمعیت می‌شوند.
هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی الاینده های هوا در تهران
بر اساس برآوردهای بین‌المللی (بانک جهانی و WHO) و داده‌های داخلی، هر شهروند تهرانی به‌طور متوسط سالانه حدود ۴۳۰ دلار معادل ۴۸ میلیون تومان بر اساس نرخ دلار بازار ازاد ۱۱۳۰۰۰ تومانی هزینه بهداشتی ناشی از آلودگی هوا را متحمل می‌شود، این هزینه شامل درمان بیماری‌های قلبی و ریوی، آسم، سرطان، مراجعه به پزشک، دارو، بستری در بیمارستان و مراقبت‌های اورژانسی است در واقع، آلودگی هوا به‌طور مستقیم بار مالی سنگینی بر خانواده‌ها وارد میکند و آنها را مجبور می کند که بخش بزرگی از درآمد خود را صرف هزینه‌های درمانی کنند.
اما الودگی تنها برای سلامت شهروندان هزینه ساز نیست، مجموع هزینه‌های بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از آلودگی هوا در تهران حدود ۴.۳ میلیارد دلار معادل ۴۸۵ تریلیون تومان برآورد می‌شود این رقم نشان‌دهنده فشار عظیم بر نظام سلامت، اقتصاد شهری و بهره‌وری نیروی هم هست. بر این اساس هزینه کل سالانه الودگی هوای تهران شامل هزینه‌های آشکار (درمان، دارو، بستری) و هزینه‌های پنهان (کاهش بهره‌وری، افت کیفیت زندگی، کاهش امید به زندگی) می شود.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تعطیلی یک روز شهر تهران به دلیل آلودگی هوا حدود ۱۰۰ میلیارد تومان خسارت اقتصادی به فعالیت‌های تجاری، آموزشی و خدماتی وارد میکند. این هزینه ناشی از توقف چرخه تولید، کاهش درآمد کسب‌وکارها، افت فروش روزانه و اختلال در خدمات عمومی است بدین ترتیب در کنار هزینه‌های درمانی، تعطیلی‌های مکرر به‌عنوان یک ضربه مستقیم به اقتصاد شهری عمل می‌کنند و نشانگر آن است که بحران آلودگی هوا نه‌تنها سلامت بلکه فعالیت‌های اقتصادی روزمره را نیز فلج میکند.
باتوجه به موارد بالا سه شاخص هزینه سرانه، هزینه کل سالانه و هزینه تعطیلی روزانه تصویری روشن از ابعاد اقتصادی و اجتماعی بحران آلودگی هوا در تهران ارائه می‌دهند:
– هر شهروند سالانه ده‌ها میلیون تومان هزینه بهداشتی می‌پردازد.
– کل شهر صدها تریلیون تومان بار مالی متحمل می‌شود.
– هر روز تعطیلی ناشی از آلودگی هوا صدها میلیارد تومان خسارت مستقیم به اقتصاد وارد میکند.
این ارقام نشان می‌دهند که آلودگی هوا یک بحران چندوجهی است که بدون اقدام فوری در حوزه حمل‌ونقل، سوخت و مدیریت شهری، هر روز سنگین‌تر خواهد شد./
منابع
خبرگزاری مهر– آلودگی هوا سالانه ۵۸ هزار قربانی می‌گیرد؛ هزینه ۱۲ میلیارد دلاری درمان (ایران، ۲۰۲۵)
روزنو – هزینه‌های دلاری و پنهان آلودگی هوا در تهران (ایران، ۲۰۲۵)
دانشگاه علوم پزشکی تهران – Journal of Air Pollution and Health (ایران، ۲۰۲۵)
بانک جهانی – Cleaner Air is Within Reach by 2040 (۲۰۲۵)
WHO – Air Quality Guidelines (۲۰۲۵)
IQAir – گزارش رتبه‌بندی تهران در میان آلوده‌ترین شهرهای جهان (۲۰۲۵)
Springer – Identifying the Causes of Air Pollution in Tehran Metropolis (۲۰۲۵)
اقتصادآنلاین – هزینه تعطیلی یک روز تهران (۲۰۲۵)
تهیه و تنظیم: کبری صدقی خلجان
