تولید سبز- ایران در دهه‌های اخیر با چالش‌های اقلیمی فزاینده‌ای مواجه بوده است؛ از جمله افزایش دمای متوسط، کاهش بارندگی و بحران کمبود آب. این تحولات پیامدهای گسترده‌ای برای اقتصاد، سلامت عمومی و امنیت منابع طبیعی به همراه داشته‌اند. در این میان، نهادهای مالی می‌توانند با بهره‌گیری از چارچوب‌های بین‌المللی و ابزارهای نوین مالی، نقش مؤثری در کاهش آسیب‌پذیری اقلیمی ایفا کنند.
بروز بحران کم آبی در تهران و تعطیلی روز چهارشنبه نشان داد که تغییرات اقلیمی دیگر یک تهدید آینده‌نگر نیست، بلکه واقعیتی جاری در ایران است. طبق مطالعات دانشگاه تهران، میانگین دمای کشور در نیم‌قرن گذشته بیش از ۱.۸ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته و منابع آب سطحی و زیرزمینی با کاهش چشمگیر مواجه شده‌اند. این روند، امنیت غذایی، سلامت عمومی و توسعه اقتصادی را به خطر انداخته است. در چنین شرایطی، نهادهای مالی باید با رویکردی مسئولانه و هم‌راستا با استانداردهای جهانی در تأمین مالی پروژه‌های سازگار با اقلیم مشارکت کنند.
نقش نهادهای مالی در کاهش اثرات اقلیمی
نهادهای پولی و مالی، از بانک‌های مرکزی تا مؤسسات اعتباری خصوصی، می‌توانند با سیاست‌گذاری‌های سبز و تخصیص منابع به پروژه‌های کم‌کربن، گذار به اقتصاد پایدار را تسریع کنند. بر اساس گزارش بانک جهانی، ابزارهایی مانند اوراق قرضه سبز، سیاست‌های پولی اقلیمی، و مقررات احتیاطی زیست‌محیطی می‌توانند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش تاب‌آوری اقتصادی کمک کنند.
مطالعه‌ای در مجموعه انتشارات Springer نیز تأکید می‌کند که نهادهای مالی با طراحی سازوکارهای بیمه‌ای، قیمت‌گذاری کربن، و تأمین مالی پروژه‌های مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها، نقش کلیدی در مقابله با مخاطرات فیزیکی و انتقالی ناشی از تغییرات اقلیمی دارند.
بحران آب و دمای بالا در ایران
طبق داده‌های دانشگاه تهران، در حال حاضر بیش از ۷۰٪ منابع آب زیرزمینی کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند. به عنوان یک نمونه، برای دسترسی به اب از طریق حفر چاه در برخی نقاط تا 300 متر باید حفاری انجام پذیرد.
افزایش دما باعث تبخیر بیشتر، کاهش بارندگی مؤثر، و افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی شده است. این بحران نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده در فناوری‌های مدیریت منابع آب، بازچرخانی، و زیرساخت‌های مقاوم در برابر گرماست. از این منظر نهادهای مالی می‌توانند با تأمین مالی پروژه‌های آب‌رسانی پایدار همراه با مایت از استارتاپ‌های فناورانه در حوزه آب و ارائه تسهیلات کم بهره برای کشاورزی هوشمند
نقش مؤثری در مقابله با این بحران ایفا کنند موضوعی هکه هنوز به صورت جدی بدانها پرداخته نشده است.
چارچوب‌های بین‌المللی و نظارتی
نهادهای ناظر جهانی مانند FATF، OECD و بانک جهانی، چارچوب‌هایی برای شفافیت مالی، گزارش‌دهی اقلیمی، و هم‌راستایی سرمایه‌گذاری‌ها با اهداف توسعه پایدار ارائه کرده‌اند:
- FATF: با تأکید بر شفافیت مالی، از سوءاستفاده‌های احتمالی در پروژه‌های زیست‌محیطی جلوگیری می‌کند و اعتماد عمومی را افزایش می‌دهد
- OECD: در گزارش‌های اخیر خود بر ضرورت هم‌راستایی سرمایه‌گذاری‌ها با اهداف اقلیمی و توسعه پایدار تأکید دارد و ابزارهایی مانند گزارش‌دهی TCFD را توصیه می‌کند
- بانک جهانی: در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۱ میلیارد دلار برای پروژه‌های اقلیمی در کشورهای در حال توسعه اختصاص داده است و از ابزارهایی مانند CCDR برای هم‌راستایی اهداف اقلیمی و توسعه‌ای استفاده می‌کند
در جدول زیر برخی از مهمترین اقداماتی را که نهاد های پولی و مالی در ایران می توانند برای مقابله با تغییرات اقلیمی و مقابله با بحران کمبود آب انجام دهند، مشاهده می کنید:
اقدام پیشنهادی | توضیح |
تدوین چارچوب ملی سرمایه‌گذاری سبز | با مشارکت بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، و نهادهای خصوصی |
توسعه ابزارهای مالی نوین | اوراق قرضه آب، صندوق‌های اقلیمی، بیمه مخاطرات اقلیمی |
همکاری با نهادهای بین‌المللی | جذب منابع مالی و انتقال دانش فنی |
ارتقاء شفافیت اقلیمی | گزارش‌دهی مطابق با شاخص های حسابداری سبز |
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که: نهادهای پولی و مالی در ج.ا. ایران می‌توانند با اتخاذ رویکردی مسئولانه تر و با اپلحاظ شاخص های نوین بین المللی، نه تنها در مقابله با بحران‌های اقلیمی ایفغای نقش کنند، بلکه فرصت‌هایی برای رشد اقتصادی پایدار، جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی، و ارتقاء جایگاه ایران در اقتصاد سبز جهانی نیز فراهم نمایند.
منابع:
1. SpringerLink نقش موسسات مالی در مقابله با تغییرات اقلیمی
2. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی - افزایش بودجه و سرمایه‌گذاری برای سازگاری با تغییرات اقلیمی
3. بانک جهانی- ابتکارات بخش مالی سبز در گذار به سوی کاهش کربن
4. بانک جهانی- برگه اطلاعات مالی اقلیمی ۲۰۲۲
5. وبلاگ بانک جهانی - چگونه بخش مالی می‌تواند پیشرفت به سوی اهداف اقلیمی را تسریع کند؟
6. دانشگاه تهران - مطالعات اقلیمی و منابع آب (ارجاع به مقالات داخلی و گزارش های پژوهشی)
