تولید سبز - زمین یکی از گرم‌ترین تابستان‌هایش را تجربه می‌کند و ایران یکی از سخت‌ترین فصل‌ها را در تأمین برق؛ با این حال خاموشی‌های سراسری تنها مربوط به ایران و تابستان 1400 نیست.
به گزارش تولید سبز و به نقل از ایرنا، در پاکستان برق تولید می‌شود، اما شبکه گسترده‌ای برای توزیع آن وجود ندارد یا در ونزوئلا، اداره‌ها و فروشگاه‌ها به‌دلیل قطعی برق تعطیل می‌شوند و شاغلان برای بازگشت به خانه ناچار به پیاده‌روی اجباری می‌شوند، زیرا قطعی برق، قطارهای مترو را نیز در ایستگاه‌ها میخکوب می‌کند. فصل مشترک قعطی برق در همسایه جنوب شرقی و کشور نفت‌خیز آمریکای جنوبی چیست و چه درسی برای ایران دارد؟
شاید زمانی که این گزارش را می‌خوانید دمای هوا رکورد جدیدی را ثبت کرده باشد. ایرانی‌ها در تحمل گرمای بی‌سابقه امسال تنها نیستند و بررسی داده‌های آب و هوایی خبر از احتمال شکسته شدن رکورد دمای هوا در کشورهای مختلف می‌دهد.
شاید بررسی داده‌های آب و هوایی کشورهای مختلف برای مردم ایران که تابستان‌های بیش از 50 درجه‌ای اهواز یا دمای 70 درجه سانتی‌گراد در گندم‌بریان کرمان را به یاد می‌آورند، تعجب برانگیز باشد. برای نمونه دمای هوا در برخی مناطق کشورهای اسکاندیناوی به حدود 34 درجه سانتی‌گراد رسیده که از سال 1914 / 1293 تاکنون بی‌سابقه بوده است. ثبت رکورد دمای 49.6 درجه سانتی‌گراد در کانادا، رکورد قبلی را که مربوط به سال 1973 / 1351 و برابر با 45 درجه بوده، شکسته است.
همزمان با افزایش دمای هوا، تأمین برق مصرفی به یکی از چالش‌های اصلی بخش انرژی در ایران تبدیل شده است. قطعی‌های دنباله‌دار و طولانی مدت برق در کشور، تنها به‌دلیل افزایش تقاضای فصلی برق و استفاده از کولرها و سیستم‌های خنک‌کننده رخ نداده است. در زمستان سال گذشته نیز شاهد قطعی برق و خاموشی‌هایی بودیم که در آن زمان، استخراج بیت‌کوین به‌عنوان عامل قطعی برق معرفی شد.
این در حالی است که برآورد می‌شود مصرف برق استخراج‌کنندگان مجاز و غیر مجاز رمزارز در مجموع حدود 1300 مگاوات باشد که در مقابل ظرفیت منصوبه کشور یعنی حدود 85 هزار مگاوات حدود 1.5 درصد را به‌خود اختصاص می‌دهد و این 1.5 درصد را نمی‌توان به‌عنوان عامل اصلی قطعی برق در نظر گرفت.
پیش از این پیام باقری، نایب رئیس هیأت مدیره سندیکای برق ایران دلایل قطعی برق را مورد بررسی قرار داده بود. این کارشناس حوزه برق معتقد است با اینکه گرمای زودهنگام و حتی استخراج رمزارزها به سهم خود بر افزایش مصرف برق تأثیرگذار است، اما مسأله کمبود عرضه و تولید برق، ریشه در کمبود منابع مالی و قیمت‌گذاری دستوری دارد که از مجلس هفتم تا کنون این صنعت را درگیر کرده است. مشروح این گفت‌وگو را اینجا بخوانید.
نشانه‌های بحران انرژی
شاید بتوان گفت ایران در ابتدای مسیر بحران انرژی قرار گرفته و انجام برخی اصلاحات اقتصادی خواهد توانست مانع شکل‌گیری یک بحران بزرگ در بخش انرژی و به‌طور خاص، صنعت برق کشور شود.
به تأخیر انداختن اصلاحات در سیاست‌گذاری انرژی می‌تواند موجب هر چه سخت‌تر شدن شرایط شود و تجربه پرهزینه‌ای همچون پاکستان و ونزوئلا را برای کشور رقم بزند. با اینکه در برخی از موارد، قطعی برق در پاکستان به‌دلیل حمله طالبان به نیروگاه‌ها و شبکه برق یا حتی بارندگی‌های سیل‌آسایی است که به تجیهزات آسیب می‌زند، اما مساله اصلی مربوط به سیل سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاهی و غفلت از شبکه توزیع و همچنین پرداخت‌های دولت به تولیدکنندگانی است که حتی اگر تولیدی نداشته باشند، دریافتی‌شان از دولت قطع نمی‌شود.
قطعی برق سراسری در پاکستان
بلومبرگ در گزارشی که در اوایل سال جاری میلادی منتشر شد از پیش‌بینی مازاد 50 درصدی برق در سال 2023 / 1401 در پاکستان به نقل از تابش گوهر، دستیار ویژه نخست‌وزیر پاکستان در بخش انرژی خبر داده بود. ریشه این مشکل، تعریف نادرست مناسبات دولت و تولیدکنندگان برق بوده و دولت پاکستان به‌دنبال تغییر مناسبات دولت و تولیدکنندگان است. تناقض برق پاکستان آنجایی است که با وجود ظرفیت مازاد تولید، قطعی برق همچنان به مردم و کسب‌وکارهای پاکستان خسارت وارد می‌کند. در واقع سرمایه‌گذاری برق در پاکستان در بخش تولید و نیروگاهی متمرکز شده و سرمایه‌گذاری مورد نیاز شبکه توزیع نادیده گرفته شده است.
این چالشی است که صنعت برق ایران نیز با آن روبه‌روست. در واقع توسعه شبکه انتقال و توزیع نیز در کنار گسترش نیروگاه‌ها دارای اهمیت است و ضرورت دارد به تناسب توسعه شبکه تولید، توسعه شبکه انتقال و توزیع را نیز داشته باشیم تا با پدیده «برق حبس شده» مواجه نشویم. اکنون پدیده برق حبس شده در کشور وجود دارد؛ به این معنی که در برخی از استان‌ها برق تولید شده امکان انتقال پیدا نمی‌کند و در اختیار شبکه قرار نمی‌گیرد.
کمبود برق در کشوری نفت‌خیز
تصمیم‌گیری درباره تعطیلی اداره‌های دولتی در روزهای پنجشنبه و تغییر ساعت کاری، مسکنی برای خاموشی‌هاست. فرض کنید صبح به محل کار رفته‌اید، اما برق قطع می‌شود و ناچارید به خانه بازگردید. چند قدمی را پیاده به سمت مترو می‌روید تا خودتان را به خانه برسانید، اما می‌بینید مترو هم به‌دلیل قطعی برق، از کار افتاده است.
این شرایطی است که اهالی کاراکاس، پایتخت یکی از غنی‌ترین کشورهای نفت‌خیز یعنی ونزوئلا در بهار 2019 / 1398 تجربه کردند. کارمندان اداره‌هایی که به دلیل قطعی برق به خانه فرستاده شدند ناچار بودند به دلیل از کار افتادن خطوط مترو، پای پیاده به خانه بازگردند.
قطعی برق سراسری در ونزوئلا
نیکلاس مادورو رئیس جمهوری ونزوئلا در آن زمان، حمله سایبری آمریکا را عامل قطعی برق گسترده عنوان کرده بود، اما پیش از سال 2019 / 1398 نیز قطعی برق گسترده در این کشور تجربه شده بود. در آن زمان، استخراج بیت‌کوین به عنوان عامل قطعی برق مطرح شد و برخی از افراد فعال در این زمینه دستگیر شدند. با این حال قطعی برق در ونزوئلا به پایان نرسید و هفته گذشته بار دیگر خاموشی‌های گسترده این نگرانی را به‌وجود آورد که قطعی‌های سال 2019 / 1398 بار دیگر تکرار شود.
مساله کمبود برق در ونزوئلا شاید در دورانی به دلیل وخامت روابط با آمریکا یا حتی استخراج بیت‌کوین رخ داده باشد، اما دلیل اصلی آن را می‌توان شیوه قیمت‌گذاری برق دانست. نرخ هر کیلووات ساعت برق در ونزوئلا رقمی بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است و همین موضوع موجب کمبود منابع مالی برای تعمیر و نگهداشت نیروگاه‌ها و نیز شبکه توزیع برق در این کشور شده است.
مساله قیمت‌گذاری
اقتصاددان‌ها می‌گویند قیمت‌ها به بازار علامت می‌دهند، علامت‌هایی که جهت الگوی مصرف و سرمایه‌گذاری را مشخص می‌کنند. قیمت‌های دستوری برق، موجب افزایش شدت مصرف برق و کاهش بهره‌وری در بخش‌های تولیدی و صنعتی می‌شود. از طرف دیگر این شیوه قیمت‌گذاری موجب می‌شود سرمایه‌گذاری در این صنعت از یک سرمایه‌گذاری سودآور به یک فعالیت زیان‌ده تبدیل شود و ایجاد نیروگاه‌های جدید و همچنین تعمیر و نگهداشت نیروگاه‌های موجود را با چالش روبه‌رو کند.
بنابراین اگر نخواهیم در میانه روز، محل کارمان به دلیل قطعی برق تعطیل شود و با پای پیاده به خانه بازگردیم و شبکه توزیعی وجود داشته باشد که برق تولید شده توسط نیروگاه‌ها را به مقصد برساند، باید اصلاحات قیمتی در زمینه قیمت‌گذاری برق را به‌عنوان یک مطالبه جمعی دنبال کنیم./
