انتقاد تند دیوان محاسبات از صندوق ملی محیط زیست/ بحران جدی آب و پسماند داریم

تولید سبز به نقل از سایت دیوان محاسبات کشور، ششمین نشست شورای راهبردی دستگاه های نظارتی به ریاست مهرداد بذرپاش و با حضور علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، معاونین وی، مقامات دیوان محاسبات و نمایندگان دستگاه های نظارتی به میزبانی دیوان محاسبات برگزار شد. در این نشست، شاخص های محیط زیست در زمینه هوا، آب، خاک، فرونشست، پسماند، تنوع زیستی، ارزیابی زیست محیطی در اجرای طرح ها و پروژه های عمرانی، ارزش گذاری منابع طبیعی و زیست محیطی، چالش ها و انحرافات و همچنین مهمترین گزارشات تهیه شده در حوزه حسابرسی زیست محیطی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

موضوعاتی از قبیل وضعیت ایران در رتبه بندی شاخص عملکرد محیط زیست، سرانه مصرف انرژی و مقایسه آن با دیگر کشورها، عدم انجام احکام پیش بینی شده در قانون هوای پاک مانند عدم تدوین و تصویب استاندارد ملی سوخت، عدم نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی توسط وزارت کشور، عدم اجرای طرح کهاب در جایگاه ها و انبارهای سوخت، توزیع نشدن سوخت استاندارد، تامین نشدن حداقل ۳۰ درصد افزایش سالانه ظرفیت مورد نیاز برق کشور از انرژی های پاک و... از دیگر موضوعات مطرح شده در این جلسه بود.

همچنین چالش کمبود جدی آب، مدیریت نکردن صحیح منابع و مصرف آب در کشور، تنش آبی، وضعیت نامطلوب استقرار صنایع آب‌بر در مناطق خشک و بیابانی کشور و فرونشست زمین به عنوان بخشی از تهدیدها در این مقوله مورد بررسی واقع شد.

دیوان محاسبات کشور در ماجرای چالش‌های آبی هشدار داد:

- راه اندازی صنایع آب بر که اغلب در حوزه فلزات و معادن است، بیشترین مصرف آب را در پی دارد که این امر بعضاً بدون در نظر گرفتن اقلیم و جغرافیای بومی مناطق رقم می خورد و می تواند نابودی منابع آبی را در پی داشته و خشکسالی را تسریع نماید. این معضل در استان هایی با اقلیم نیمه بیابانی، بیابانی و کویری نظیر اصفهان، کرمان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و.... بیشتر مشهود می باشد.

- بر اساس آمار سازمان زمین شناسی سالانه ۲۵-۱۷ سانتی متر فرونشست در کشور روی می دهد که این رقم ۶ برابر میانگین جهانی است.

- عدم نظارت و مدیریت مناسب پیرامون حفر چاه های آب(با وجود تعداد زیاد چاه غیرمجاز) و عدم نصب کنتور دقیق بر روی تمامی چاه های مجوز دار یکی از عوامل در فرونشست زمین بوده که به تخلیه آب های زیرزمینی و نیز تنش آبی منجر شده است. این چالش ها نیازمند انجام اقدامات جدی و عاجل است.

- آلودگی خاک، قاچاق خاک کشاورزی، عدم نظارت جامع بر فعالیت های معدنی در خلاء ضوابط و مقررات موضوعه از مهم ترین چالش های حوزه خاک به عنوان یک عنصر حیاتی محیط زیست به شمار می رود و در تشریح علل عمده آلودگی خاک می توان به دفن غیر اصولی زباله، دفن غیر اصولی پسماندهای پزشکی، سوزاندن ضایعات در حاشیه شهرها، وجود فیلتر نامناسب در خروجی صنایع از قبیل ریخته گری، صنایع شیمیایی، تخلیه نخاله های ساختمانی در حاشیه شهرها و نشت نفت و مواد شیمیایی اشاره کرد که حل این مسائل علاوه بر رفع موانع اجرایی، نیازمند نظارت بی اغماض و مستمر در این زمینه است.

- سرانه تولید پسماند شهری ۰.۸ و روستایی ۰.۵کیلوگرم در روز به ازای هر نفر است و با آنکه سرانه تولید پسماند در ایران نسبت به اکثر کشورهای منطقه کمتر است، اما از لحاظ مدیریت پسماند در وضعیت نامطلوبی قرار دارد به طوری که در کشور ۷۲ درصد از پسماند تولیدی بدون پردازش تلنبار و دفن غیربهداشتی می شود و عملاً به پسماندهای الکترونیکی نیز توجهی نشده است. بر این اساس و با توجه به آخرین گزارش عملکرد محیط زیستی (EPI)، کشور وضعیت مناسبی در مدیریت پسماند ندارد به نحوی که در رتبه ۹۷ (از ۱۸۰ کشور) جهان قرار گرفته است و حتی نسبت به کشورهای خاورمیانه امتیاز پایین تری در این حوزه کسب کرده است.

- طبق آمار رسمی اعلام شده توسط دفتر فنی مهندسی منابع طبیعی ایران، در سال ۱۳۴۳ مساحت جنگل های کشور ۱۸ میلیون هکتار بوده است که در حال حاضر این میزان به ۱۴.۳ میلیون هکتار تقلیل یافته و سهم سرانه جنگل در ایران حدود ۰.۲ هکتار و در جهان ۰.۶ هکتار است.

- در راستای احیای تالاب های در معرض تهدید کشور اقداماتی در خصوص احیا صورت گرفته اما بند (ب) ماده (۳۸) قانون برنامه ششم توسعه تالاب ها  به طور کامل محقق نشده است. از دلایل عدم موفقیت کامل این بند می توان به ترک فعل و عدم همکاری دیگر دستگاه های اجرایی از جمله وزارت نیرو و وزارت جهاد در خصوص تامین حقابه، برداشت های غیر مجاز، اصلاح الگوی کشت و مسدود نمودن چاه هایغیر مجاز اطراف تالاب ها و عدم تخصیص کامل اعتبارات مورد نیاز نام برد.

- ایران از غنای تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار می باشد به طوری که در سیزدهمین نشست جهانی تنوع زیستی (۲۰۱۶)، ایران به عنوان یکی از ۲۰ کشور دارای بیشترین غنای تنوع زیستی در جهان معرفی گردید اما چالش های اساسی بسیاری، تنوع زیستی را تهدید می نماید و باعث نابودی و زوال آن می شود که اهم آن عبارتند از تخریب و جزیره ای شدن (تکه تکه شدگی) زیستگاه ها، تصرف و بهره برداری ناپایدار از منابع زیستی، عدم رعایت حقآبه تالاب ها و رودخانه ها، برداشت بی رویه از گونه های تالابی، مدیریت نادرست مصرف آب تالاب ها در حوزه های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب، خشک شدن و خشکاندن تالاب ها، ورود انواع آلودگی ها به اکوسیستم های آبی و خشکی، ورود غیراصولی و مهار نشده گونه های غیربومی به کشور، شکار و صید غیرقانونی و وجود سلاح های غیرمجاز، تجارت غیرقانونی گونه ها به صورت زنده و یا اعضای آنها، عدم مدیریت یکپارچه تنوع زیستی وکمبود آمار و اطلاعات در زمینه تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی و خشکسالی های متوالی اشاره نمود.

در ادامه این نشست، به بررسی معطل ماندن و عدم اجرای کامل برخی تکالیف سازمان حفاظت محیط زیست پیرامون موضوع ارزش گذاری منابع طبیعی و زیست محیطی، ارزیابی اثرات زیست محیطی پرداخته شد. می توان گفت که تا پایان سال ۱۳۹۹، تعداد ۱۵۴ طرح که پیشرفت فیزیکی عمده ای داشته اند، فاقد تاییدیه ارزیابی اثرات زیست محیطی می باشند و از این تعداد برای ۴۳ طرح‌ بزرگ دولتی بدون محاسبه پیامدها و خسارات زیست محیطی آنها مجوز زیست محیطی مربوط جهت ادامه فعالیت توسط هیات دولت صادر گردیده است. دیگر موانع و مشکلات این فرایند موضوع فقدان یک قانون مستقل و دائمی از یک سو و از طرفی فقدان بانک اطلاعاتی و سامانه جامع در فرایند ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌ها و پروژ‌ه‌های کشور است که موجب تاخیر در پاسخگویی، عدم‌شفافیت و عدم‌دسترسی به اطلاعات به موقع و مورد نیاز برای برنامه‌ریزی، تصمیم گیری و نظارت است.

در گزارش دیوان محاسبات کشور از وضعیت دستگاه های اجرایی تابعه سازمان حفاظت محیط زیست به عملکرد ضعیف، ترک فعل و تخلفات صندوق ملی محیط زیست در خصوص کمک به تقلیل آلاینده های زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط زیست و حفظ و حمایت از محیط زیست اشاره کرد. به طوری که در اجرای بند (ن) تبصره (۶) قانون بودجه سال ۱۳۹۹ مبلغ ۹,۰۶۷ میلیارد ریال از محل منابع موضوع این بند در اختیار صندوق مزبور قرار گرفت تا صرف اعطای تسهیلات مالی برای کاهش آلودگی های زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط زیست شود، اما علیرغم پیگیری های مکرر دیوان محاسبات کشور، تا پایان سال ۱۳۹۹ تنها ۵ پروژه به ارزش ۳۱ میلیارد ریال و در مجموع تا آبان ماه سال جاری، تنها ۱۰ پروژه به ارزش ۲۴۳ میلیارد ریال موفق به اخذ تسهیلات شده اند. عدم مصرف بیش از ۹۰ درصد وجوه در اختیار صندوق تا پایان آذرماه سال جاری موجب عدم تحقق اهداف مقنن شده است.

در نهایت، سایر احکام قانونی مغفول مانده و اقدامات اولویت دار سازمان حفاظت محیط زیست پیرامون موضوعات و چالش های مختلف زیست محیطی مورد تاکید دیوان محاسبات کشور قرار گرفت و سایر دستگاه های نظارتی نکات مهمی درخصوص موضوعات زیست محیطی مطرح نمودند.

در پایان، علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به سخنرانی پرداخت و با اشاره به تاثیر بحران‌های داخلی و خارجی روی محیط زیست کشور خاطرنشان کرد: تغییر اقلیم سبب تغییر و تنوع زیستی و در نتیجه تنوع فرهنگ‌ها شده این در حالیست که محیط زیست ایران در جهان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. لذا ما نباید رتبه خود را با دیگر کشورها مقایسه کنیم. در نایروبی کنیا موضوع پلاستیک مورد بحث قرار گرفت و از ۱۳ موردی که درباره آن بحث شد، سه مورد به تصویب رسید حتی در بحث پلاستیک نیز محدودیت‌هایی شامل حال ما شد.

وی افزود: در محیط زیست دو بحث اساسی باید در دستور کار قرار گیرد. این دو موضوع دیپلماسی داخلی و خارجی است. در بحث آب زمانی که سال ۹۰ وزرای محیط زیست کشورهای مختلف به ایران دعوت شدند، وزیر محیط زیست عربستان در این اجلاس شرکت نکرد. ما کانون‌های داخلی و خارجی آلودگی هوا و ریزگرد را شناسایی کردیم و ۲۷۰ میلیون هکتار از منشا این ذرات را می‌شناسیم. بیشترین مقدار ریزگرد  که از خارج مرزهای ما وارد ایران می‌شود، از شبه جزیره عربستان است که با ما همکاری نمی‌کند.

ضرورت تقویت دیپلماسی خارجی

سلاجقه ادامه داد: مسائل محیط زیست بر ایجاد نارضایتی عمومی موثرند. مشکلی که در آب وجود دارد، تماما مربوط به داخل کشور نیست. ما درموضوع هیرمند مشکل داریم سد کجکی با ظرفیت ۱.۷ میلیارد متر مکعب وجود دارد و ما انتظار ورود ۲۱ متر مکعب آب در ثانیه را داریم همچنین سد کمال‌خان و پروژه گاپ ترکیه وضعیت آب مارا خطرناک تر از همیشه کرده، عراق نیز به این موضوع ورود نمی‌کند و ما تاوان این طرح‌ها را می‌دهیم. باید پذیرفت که ترکیه در حال مدیریت مسئله آب منطقه است. ما در حوزه زابل آبی نداریم که وارد هامون شود وهمه امید ما به هیرمند است. برای حل این مشکلات باید دیپلماسی خارجی تقویت شود.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: سازمان حفاظت محیط زیست باید قدرتمندترین سازمان کشور باشد. ما جدول حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها را بر اساس دوره کم‌آبی، میان آبی و پرآبی تنظیم و به وزارت نیرو دادیم. تخصیص این حق‌آبه‌ها از عهده ما خارج است و باید وزارت نیرو وارد عمل شود همچنین وضعیت سفره‌های آبی کشور نیز بغرنج است.

وی با بیان اینکه کارگروه پسماند توسط سازمان حفاظت محیط زیست هر هفته تشکیل می‌شود، اظهارکرد: سیاست‌های رهبری که درباره محیط زیست بیان شد و در این سال‌ها راکد مانده بود نیز به جنبش افتاده است. در موضوع آلودگی هوا وزیر کشور جلسه ای با حضور تمام طرف‌های مسئول برگزار کرد و وظایف، مسئولیت‌ها و درصد پیشرفت اقدامات دستگاه‌ها و به‌صورت کمی و کیفی مشخص شد.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست افزود: وقتی موضوع موتورسیکلت‌های آلاینده به میان می‌آید، حرف از گازسوز کردن ۷۰۰ هزار موتور سیکلت و برچیده شدن موتورهای کاربراتوری می‌شود. در این مرحله باید مشخص شود که چه فرد یا نهادی مسئولیت اجرای این طرح را دارد. در این کارگروه مشخص شده که نقش استانداری، شهرداری و هرنهاد مسئول دیگری چیست؟

سلاجقه با اشاره به موضوع پسماند ادامه داد: در بحث پسماند نیز ما فضاسازی و فرهنگسازی می‌کنیم و در حال تکمیل زیرساخت‌ها هستیم همیشه می‌گوییم که فرهنگ‌سازی را اول از دستگاه‌های اجرایی شروع می‌کنیم و در دستورالعمل‌ها بازبینی کرده‌ایم. ضوابط استقرار نیز مورد بازبینی قرار گرفته‌اند.

وی افزود: ما اطراف تهران ۴۸ لکه صنعتی داریم که بسیاری از واحدهای آن‌ها به صورت غیر مجاز فعالیت می‌کنند و آب و خاک را از بین می‌برند و آلوده می‌کنند. به همین علت است که سازمان حفاظت محیط زیست باید قوی‌ترین سازمان کشور باشد.علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد.

محاسبه گردش مالی پول کثیف پسماند برای اولین بار

رییس سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه گفت: ما در زمینه پسماند برای اولین بار گردش مالی پول کثیف پسماند را محاسبه کردیم. کارگروه مدیریت پسماند ما نیز هر هفته تشکیل می‌شود.